Çevre Yönetim Standartları

İnsanın yerküredeki geleceğini teminat altına alması, doğal kaynakların kullanılmasının yanı sıra doğanın dengesinin koruması ile de doğrudan ilişkilidir. Hızlı nüfus artışı ve beraberinde getirdiği hızlı kentleşme olgusu, işletilebilir hammadde kaynaklarının azalması gibi olumsuz etmenler, kaynakların daha verimli kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu sebeple hammaddeden başlayarak mamul maddenin tüketimine kadar oluşan evrede en verimli üretim tarzının seçilmesinin yanı sıra çevrenin korunması ve çevre kirliliğinin en aza indirilmesi açısından oluşabilecek her türlü atık maddenin de iyi değerlendirilmesi sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Çevrenin doğal yapısının bozulmasına hızlı nüfus artışı, hızlı kentleşme olgusu, endüstriyel gelişmeler, tarımsal faaliyetler, enerji üretim teknikleri, erozyon, sel, heyelan gibi bazı etkin doğa olayları yol açmaktadır Çevreyi kirletici maddeler, toprak hava su üçgeni içerisinde sirküle olurken, gıda kaynaklarını da kirletmekte, böylelikle gıda maddeleri insan sağlığı açısından zararlı olan bu maddelerin en iyi taşıyıcısı durumuna gelmektedir.

Tüm bu olumsuzluklar, ülkelerin bu konularda çeşitli tedbirler alma zorunluluğunu beraberinde getirmiş ve pek çok ülke çevreyle ilgili konularda ulusal ve uluslararası kanunlar, yönetmelikler, standartlar çıkararak mevzuatlarını oluşturmuşlardır.

Ülkemizde çevre ile ilgili gelişmeler l980’li yıllardan itibaren hız kazanmıştır. Bu gelişmelerde çevre sorunlarının ve bilincinin artması önemli bir rol oynamıştır. Çevre sorunlarının ve bilincinin gelişmesi çevre ile ilgili yasal düzenlemeleri de beraberinde getirmiştir. 1982 anayasasında devlete çevre konusunda yeni görevler veren hükümler yer almıştır. 1983 yılında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, aynı yılın Ağustos ayında doğal çevrenin korunmasına yönelik ilk kanun olan 2872 sayılı ‘Çevre Kanunu çıkarılmıştır. Ancak, Çevre Kanununun yürürlüğe girmesinden bugüne kadar geçen yirmi yılı aşkın sürede, ülkemizde ve dünyada çevre konusunda yaşanan hızlı değişim ve gelişim karşısında, Çevre Kanununda bazı değişikliklerin yapılması ihtiyacı doğmuştur.
Bu kapsamda 26 Nisan 2006 tarihinde kabul edilen 5491 Sayılı "Çevre Kanunu' nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" 13 Mayıs 2006 tarih ve 26167 Sayılı Resmi Gazete' de Yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun amacı, bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır. Kanunda amaç, tanımlar ve ilkeler, Yüksek Çevre Kurulu ve görevleri, çevre korunmasına ilişkin önlemler ve yasaklar, çevre kirliliğini önleme fonu, cezai hükümler ve çeşitli hükümlere yer verilmiştir.

Bazı yönetmelikler çıkarılarak kanun desteklenmiştir. Bunlardan bazıları:

• Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

Bu Yönetmeliğin amacı, Ülkenin yeraltı ve yerüstü su kaynakları potansiyelinin korunması ve en iyi bir biçimde kullanımının sağlanması için, su kirlenmesinin önlenmesini sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde gerçekleştirmek üzere gerekli olan hukuki ve teknik esasları  belirlemektir.

             Bu Yönetmelik su ortamlarının kalite sınıflandırmaları ve kullanım amaçlarını, su kalitesinin korunmasına ilişkin planlama  esasları ve yasaklarını, atıksuların boşaltım ilkelerini ve boşaltım izni esaslarını, atıksu altyapı tesisleri ile ilgili esasları ve su kirliliğinin önlenmesi amacıyla yapılacak  izleme ve denetleme usul ve esaslarını kapsar.

• Katı Atıkların  Kontrolü Yönetmeliği

Bu Yönetmeliğin amacı; her türlü atık ve artığın çevreye zarar verecek şekilde, doğrudan veya dolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmesi, depolanması, taşınması, uzaklaştırılması ve benzeri faaliyetlerin yasaklanması, çevreyi olumsuz yönde etkileyebilecek olan tüketim maddelerinin idaresini belli bir disiplin altına alarak, havada, suda ve toprakta kalıcı etki gösteren kirleticilerin hayvan ve bitki nesillerini, doğal zenginlikleri ve ekolojik dengeyi bozmasının önlenmesi ile buna yönelik prensip, politika ve programların belirlenmesi, uygulanması ve geliştirilmesidir.

• Tehlikeli Atıklar ve Kimyasal Maddeler Yönetmeliği

- Bu Yönetmeliğin amacı, tehlikeli atıkların, üretiminden nihai bertarafına kadar;

a) İnsan sağlığına ve çevreye zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı biçimde alıcı ortama verilmesinin önlenmesine,

b) Üretiminin ve taşınmasının kontrolünün sağlanmasına,

c) İthalinin yasaklanmasına ve ihracatının kontrolüne,

d) Yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların sağlanmasına,

e) Üretiminin kaynağında en aza indirilmesine,

f) Üretiminin kaçınılmaz olduğu durumlarda, üretildiği yere en yakın mesafede bertaraf edilmesine,

g) Yeterli bertaraf tesisi kurulması ve bu tesislerin çevresel bakımdan sağlıklı bir şekilde kontrolüne,

h) Çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanmasına,

yönelik prensip, politika ve programların belirlenmesi için hukuki ve teknik esasları kapsar.

• Hava Kalitesi Koruması Yönetmeliği

Bu yönetmeliğin amacı, her türlü faaliyet sonucu atmosfere yayılan is, duman, toz, gaz, buhar ve aerosol halindeki emisyonları kontrol altına almak; insanı ve çevresini hava alıcı ortamındaki kirlenmelerden doğacak tehlikelerden korumak; hava kirlenmeleri sebebiyle çevrede ortaya çıkan umuma ve komşuluk münasebetlerine önemli zararlar veren olumsuz etkileri gidermek ve bu etkilerin ortaya çıkmamasını sağlamaktır.

• Isınmadan  Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği

Bu Yönetmeliğin amacı; konut, toplu konut, kooperatif, site, okul, üniversite, hastane, resmi daireler, işyerleri, sosyal dinlenme tesisleri, sanayide  ve benzeri yerlerde ısınma amaçlı kullanılan yakma tesislerinden kaynaklanan  is, duman, toz, gaz, buhar ve aerosol halinde dış havaya atılan kirleticilerin hava kalitesi üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak ve denetlemektir.

• Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği

Bu yönetmeliğin amacı; gerçek ve tüzel kişilerin gerçekleştirmeyi planladıkları Yönetmelik kapsamına giren faaliyetlerin çevre üzerinde yapabilecekleri bütün etkilerin belirlenerek değerlendirilmesi ve tespit edilen olumsuz etkilerin önlenmesi için gerçekleştirilecek Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinde uyulacak idari ve teknik usül ve esasları düzenlemektir.

· Çevre Kirliliğini Önleme Fonu Yönetmeliği

Bu Yönetmeliğin amacı, çevre kirliliğinin önlenmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için kurulan Çevre Kirliliğini Önleme Fonu ile ilgili esasları düzenlemektir.

Ülkemiz çevre mevzuatında yer alan bu yönetmeliklerden başka Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından da Çevre Çevre Kirliliği ve Çevrenin Yönetimine ilişkin pek çok standartlar çıkarılmıştır. Konu ile ilgili olarak çıkarılan standartlardan TS-ISO 14000 serisi “Çevre Yönetim Standartları” işletmelerin çevre ile ilgili sorunlarının aşılmasında, kuruluşların tesisinden önce gözden geçirme ve inceleme safhalarına dayanarak tanımladıkları çevre politikalarını, çevresel amaç ve hedeflerini, uygulamaları ve işlemleri, kontrolleri ve gözden geçirmeleri. sürekli iyileştirme planlarını kapsayan ve Çevre Yönetim Sistemini kurmaları, sistemin sürekli geliştirilmesine yol gösteren standartlar olması nedeniyle en önemlileridir.

Özellikle sanayileşmiş ülkelerde, birçok sanayi tesisinin çevreye çeşitli şekillerde zarar verdiği bilinmektedir. Bu sebeble birçok sanayileşmiş ülkede olduğu gibi ülkemizde de, mevzuat açısından ilgili kuruluşlarca yeni kurulacak işletmelerin kuruluş yerlerinin doğru seçimi açısından bir inceleme istenmekte ve bunun için en önemli yöntem olarak “Çevresel Etki Değerlendirme” (Enviromental lmpact Analysis) yöntemi kullanılmaktadır. Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED); herhangi bir ekonomik kuruluşun çevresi üzerinde yaratacağı doğrudan yada dolaylı, uzun yada kısa dönemli, parasal nitelikte olan yada olmayan ölçülebilir yada ölçülemeyen tüm etkilerin nesnel olarak değerlendirilmesine yarayan araştırma yöntemine denmektedir. ÇED raporunun düzenlenmesi için işletmenin yapısına bağlı olarak birçok faktörün gözden geçirilmesi gerekliliği doğmaktadır. Bu raporların doğru ve kullanılabilir şekilde düzenlenmesinde ve bu raporlarda oluşturulan verilerin sürdürülmesinde etkin bir politikanın yerleştirilmesi açısından düzenli bir yaklaşım sağlayacak olan TS-ISO 14000 serisi Çevre Yönetim Standartları en önemli kaynak olarak görülmektedir.

1. TS ISO 14000 Çevre Yönetim Standartları

TS ISO 14000 standartları, kuruluşların gözden geçirme ve inceleme safhalarına dayanarak tanımladıkları çevre politikalarını, çevresel amaç ve hedeflerini, uygulamaları ve işlemleri, kontrolleri ve gözden geçirmeleri ve sürekli iyileştirme planlarını kapsayan ve çevre yönetim sistemlerini kurmalarını bu sistemi sürekli geliştirmeIerini öngörmektedir.

1993 yılında Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN), Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu (ISO) ve İngiliz Standartlar Enstitüsü (BSI) tarafından gerçekleştirilen ortak bir çalışma ile ISO 14000 standartları yayınlanmıştır. ISO 14000 serisi standartları, 1937 yılında yayınlanan ve sürekli bir Kalite Yönetim Sistemi oluşturmayı öngören ISO 9000 serisi standartların ardından yer almış ve Kalite Yönetim Standartları ile bir bütünlük oluşturması hedeflenmiştir.

1.1 TS-ISO 14001 Çevre Yönetimi ve Çevre Yönetim Sistemleri Özellikler ve Kullanım Kılavuzu

Bu standart, kuruluşların çevre ile ilgili politika ve amaçlarını tespit etmelerini mümkün kılmak amacıyla mevzuatta yer alan şartlarla, önemli çevre etkilerinide dikkate alarak bir çevre yönetim sistemi için gerekli şartların belirlenmesini, kuruluşların kortrol altında tutabildikleri ve/veya etkileyebildikleri çevre boyutlarını kapsamaktadır. Bir çevre yönetim sistemi uygulayan, sürdüren ve geliştiren, bu politikalara uymayı taahhüt eden, bu taahhüdü başkalari içinde gösterebilen, oluşturulan bu politikaları başka kuruluşa tescil ettirerek sertifika almak isteyen veya kendi isteği ile bu standardın belirlediği koşulları yerine getirmek isteyen bütün kuruluşlar bu standardı kullanabilmektedir. TS-ISO 14001 standardının bütün gerek ve şartları herhangi bir Çevre Yönetim Sistemine dahil edilmek ve onunla bütünleştirilmek için geliştirilmiştir.